Лекция 2

Дәріс 2. Ұңғыманың сағалық бөлімінің жабдықтары – тізбек басы, газды және айдау ұңғымасы; үлгісі және конструкциясы. Ашық фонтандауды ескертетін ұңғыма жабдықтары.

Муфталы құбырлар. Мұнай және газды өндірудегі құбырдың тағайындалуы. Жұмыс шарты. Қойылатын талаптар. Классификация. Сорапты компрессорлы құбырлар.

            Ұңғымадағы шегендеуші құбырлар сағадағы құбырлар басымен байланады.

Тізбек басы (сурет-2.1)– ұңғыманың барлық шегендеуші құбырларын бір жүйеге қатан байлайды да, олардың салмағын толығымен қабылдап, кондукторға бұл күштердің бәрін түсіреді. Ол арқылы ұңғымадағы құбыр араларындағы кеңістіктерді герметизациялап, бір бірінен айырады. Сонымен ол арқылы ұңғыманың оқпанын тексеру мен әр түрлі қажетті техноллогиялық операцияларды орындауға қолданады. Ұңғымаға түсірілетін эксплуатациялық қоңдырғыларды монтаждау кезінде қолданады. Бұрғылау жұмыстары кезінде лақтыруға қарсы превенторлар орнатылады да, бұрғылау жұмыстары біткеннен кейін превенторлар демонтаждалады.

 

Сурет 2.1. Тізбек басының конструкциясы

 

            Құрылымын қарастыратын болсақ,  тізбек басы деп бірнеше біріктірелген бөлшектерді айтуға болады, шегендеуші құбырларды ұстап тұратын катушкалар немесе крестовиналар. Бұл элементтердің саны шегендеуші құбырлардың санына байланысты.

            Құбырлар  басының жұмыс істеу жағдайы өте қатаң - өте терең ұңғымалардағы шегендеуші құбырлардың салмағы бірнеше жүздеген кило ньютоннан асуы мүмкін. Сонымен қатар құбырдың басы онымен қарым қатынаста болатын ортаның салмағын өзіне алады. Өнімнің құрамында H2S, CO2 элементтері кездессе немесе судың жоғары минирализациясы болса құбыр басы осы факторлар әсерінен тозады. Терең ұңғымаларда жылыту  сұйықтарды айдағанда тізбек басы150-250 градусқа дейін қызады, ал солтүстікте құбыр басы минус 60 градусқа дейін суиды.

            Тізбек басының беріктігінін  бұзылуы, авариаялар  қоршаған ортаға зиян келтіруіне әкеледі,  ал кей жағдайларда ол үшін өртке, қауыпты жағдайға жарылысқа себеп бола алады.

            Көп бағытты ұңғымаларда тізбек басының салмағы өте ауыр болады және алатын аумағы үлкен. Олардың қажеттілігінің артуына байланысты және шығарылуында көп мөлшерде металл қоладнылатын  оны құрастыруда  легирленген болат  қолданады. Тізбек басының вертикалды аумағының үлейүімен  ұңғымадағы  жұмыстар күрделенеді.

            Жоғарыда айтылған тізбек басының жұмыс істеу кезінде ерешеліктері мен тізбек басының өзінің ерекшілектері, оларды құрастырған кезде көптеген талаптарға негіздеулер қажет етеді. Ең басытысы тізбек басы және оның бөлшектері ұңғыманың қызмет ету кезіндк әр-түрлі жағдайларда беріктігін сақтау керек және де құрастыруы кезінде аз металл қолдану үшін вертикаль өлшемдеру аз болуы керек. Екі құбырды байлау үшін құбыр басының қорабы 4 шегендеуші құбырға 6, отырғызылған (сурет 2.1 ). Құбыр басының ішін конусты және оның ішінде  шегендеуші құбырларды ұстап тұратын 7, сналар (клиндар) 3, орналасқан. Тізбек басының қосқыш тетік (фланец) құбырға кигізгелген немесе оған дәнекерленген катушка 1, кигізілген және ол құбырға кигізілген немесе оған дәнекерленген. Катушка болттар арқылы құбыр басымен байланысқан. Құбыраралық кеңістік тығыздаушылар 2,  арқылы бір бірінен айырылған. Құбыр сыртындағы кеңістікке жету үшін құбыр басында ысырма 5, орналасқан. Бұндай құбыр басының биікітгі 1 метрге тең. Шегендеуші құбырлардың диаметріне байланысты құбыр басының салмағы 500-550 кг аралығында болады.

            Тізбек басының крестовина және катушканың қораптары құйылған болаттардан, және өте сирек қоспаларынан құралады. Металдың механикалық қасиеттерін жақсарту және кернеуді төмендету үшін дайындалған бөлшектерді дәнекерленегеннен кейін термоөңдеу арқылы сынайды. Қорап үшін болаттың ағу шегі 5-5.5 МПа, салыстырмалы созылуы 14-15%, және соғу тұтқылығы 40мН.м/м2 дейін. Қиын жағдайда жұмыс істейтін тізбек басылары үшін төменлегирленген болаттар 35ХМЛ қолданады. Штампталған және соғылған дәнекерленетін фланцтар немесе олардың жоғары  жағы 358ХМ және 40Х металдарына: сәйкесінше жасалады.

            Қазіргі уақытта тізбек басыларын құрастыру, оны және оның бөлшектерін тасымалдау стандарт (сағалары су астында орналаспаған мұнай және газ ұңғымаларына арналған тізбек басылары) бойынша жүргізіледі. Стандарт бойынша шегендеуші құбырмен байланыстыру түрі және негізгі параметрлер (максималды ішкі диаметр, жұмыс істеу қысымы, шегедеуші құбырдың шартты диаметрі) анықталады. Стандарт бойынша келесі жұмыс істеу қысымдары қарастырылады: 14, 21, 35, 70, 105 МПа. Жұмыс істеу қысымы 35 МПа үшін сыналатын қысым 2Ржұм, ал егер 35МПа жоғары болса, онда сыналатын қысым 1.5Ржұм.

            Ішкі қысымның әсерінен құбырға әсер ететін кернеуді анықтау үшін формулаларды қолданып есептеу жүргізеді. Алынған нәтижелер арқылы тізбек басының мөлшеріне және көлденең қимасының түріне әр түрлі түзетулер енгізіледі және эмпирикалық формулалар қолданады. Жүргізілген есептеудің нәтижесі нақты нәтижеге сәйкес келмеген. Оның себебін анықтау үшін жүргізілген анализдің нәтижесінде, негізгі себеп ретінде шегендеуші құбыр – клиндер –қорап (корпус) жүйесіндегі әсер ететін күштер сүлбесінің есептеудегі қате әдістің қолдануы.Бұл әдіс бойынша ішкі әсер ететін күштер бірдей таралады деп алынған.

Сурет 2.2. Тізбек басының  тұлғасына (корпус) әсер етуші күштерді бөлу үлгісі

Сурет 2.3. Тізбек басының  тұлғасына (корпус) және сына (клина) мен шегендеу құбырына әсер ету үлгісі (схемасы)

 

            Тік  күштің әсерінен клиндер орапқа әсер етеді. Калыпты жағдайда бұл әсерлесі күші клиннің барлық бетіне (эпюра 1, сурет 2.2, а) және  қорап әсерлесі бетінде бірдей таралады деп есептелген (эпюра 2, сурет 2.2, б) Бірақ есепте нақты әсерлесу беттері ескерілуі керек.

Шегендеуші құбырлардың сыртқы диаметрінің номианлды диаметр мәнінен алыстауы, құбырлардың диаметралды деформацияның әртүрлілігіне және клиндардың құбырға ену тереңдігінің әр түрлі болуы үшін ұсталатын құбыр корапта әр түрлі биіктікте отырғызылады  (сурет 2.3, а )және оның интервалы келесідей есептеледі (сурет 2.3, б)

 

H = (D_max - D_min)cos α/2                                                                                                                (2.1)

 

            мұндағы D_max және D_min – шегендеуші құбырлардың  сәйкесінше максималды және минималды диаметрлері, қалыпты жағдайда 7-9⁰.

            Шегендеуші құбырлардың бар шектері және мөлшері кезінде Н мәне 20-40 мм аралығында болуы мүмкін. Нәтижесінде сына (клин) мен корпус арасындағы қатынас D_құ оң мәнінде бет бойымен емес, құраушы бойымен болады; ал теріс мәңінде – сыналардың шеттері бойымен болады. Сонда сүлбеде (2.2, б – суреттін қарастырамыз) байқалған қорапқа әсер етуіш күштің нақты эпюрасы өзге болады, ал қорап ішінде қысымы бар қалың сосуд ретінде жұмыс істемейді.

            Сыналы байланыс кезінде құрастырылған нақты күштер сүлбесі (фланцтың әсер етуін ескеріп түзетілген) нәтижесінде құбыр басының қорапты (корпус) ЭВМ арқылы өлшеуге болады. Сонымен қатар жүргізілген нақты есептеулер арқылы сынаны  анықтап аламыз. Төсегіш, фланец, болт және тізбек басының шпилькаларын фонтанды арматураны есептегендей есептейміз.

             Сағалық қоңдырғының авария нәтижесінде бұзылуы немесе жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде ашық фонтандаудан сақтау үшін фонтандаушы ұңғымаларда оқпанның төменгі жағында айырғыш клапандар қойылады. Бұл айырғыш клапандар арқылы оқпанның жоғары және төменгі жақтары байланыспайды.

Қабатты айрғыш клапандар сонымн қатар ұңғымада жүргізілетін технологиялық процестерге мүмкіндік беруі қажет.

             Сондықтан айырғыш-клапан басқа қоңдырғымен толықтырылады және жүйе құрайды. Бұл жүйе брінеше бөлшектерден тұрады, негізгі бөлігі айырғыш клапанның өзі, герметизатор (пакер), якорь, артқы деңгейдегі ұстаушы пакер, клапанды басқару үшін қатынас каналы, өзіндік басқару, клапанды орнату және демонтаждау жұмыстарына арналған қоңдырғы, якорьлер және пакерлер, технологиялық операцияларды жүрігізетін қоңдырғылар.

            Жоғарыда аталған қоңдырғылар (фильтрдің жоғары жағында орналасады) қабаттың әр түрлі ерекшеліктеріне (сұйық немесе газдың қасиеті, дебиті, ортаның агрессивтігі, температура, қысым) байланысты пайдаланады. Бұл жұмыс жағдайларда әрбір қоңдырғы ұзақ уақыт бойы тоқтамай (ремонт) жұмыс істеу қажет және ол инженерлік қиын есеп болып саналады.

            Қабатты айырғыш (сурет 2.4.) клапан пакерден 1, айырғыш клапаннан 2, айырғыштан 3,  ұңғыманы авария себебінен сөндіру  үшін циркуляциялаушы клапаннан 4, ингибиторды еңгізуге арналған клапан 5, сызықтың деформацияларды азайту үшін телескопиялық байланыс 6, қабат сұйығының шығымын басқару үшін дроссель 7, қабылдағыш клапан 8 тұрады. Пакерлер түрлерінің бір бірінен айырмашылығы келесіде: күшті қабылдау және  пайдалану тізбегіне бағыттауы бойынша, фиксация әдісі бойынша, отырғызу және алынуы бойынша,  әр түрлі орта үшін қолдануы бойынша. Өлшемі мен  конструкциясы бойнша айрмашылығы.

             Қабат айырғыш клапандарының келесімен бір бірінен айрамашылығы: басқару әдістері, құбырлармен байланысы бойынша, құбырда орналасуы және жүру каналдары бойынша. Автоматикалық және басқару клапандары. Автоматты келесіге бөлінеді: оларды орналасытрған аралықта қысымның төмендеуі кезінде қосылатын және сұйықтың мөлшерінің белгілі мәнінен асып кету себебінен қосылатын клапандар. Клапандар құбырмен байланысы бойынша келесідей түрлерге бөлінеді: алынатын клапандар – олар канат арқылы құбыр бойымен түсіріліп құбырдың ниппелдерінде орналастырылады, стационарлы клапандар – құбырмен бірге ұңғымаға түсірілетін және онымен бірге жер бетіне шығарылады. Ұңғымаларда айырғыш клапан орналастырылған кезінде және орналастырылмаған кезде де ұңғыма ішінде бірнеше операциялар орындау қажет және олар жоғары қысым аймағында орындалады.

Қысымы бар ұңғымада жөндеу  жұмыстарын жүргізу кезінде айырғыш клапанға қосымша клапандар қосылады (срует 2.5): теңестіруші, қабылдаушы, қайтару және циркуляционды.

Сурет 2.4.  Қабаттағы ашық фонтандау сақтайтын айрығыш клапаны бар ұңғыма-қоңдырғысының сүлбесі.

Сурет 2.5. Арнайы клапандардың құрылымы.

а-циркуляциялы; б-түзеуші (уравнительный); в-қабылдаушы; г-кері екі клапанды;

 

Циркуляционды клапан арқылы ұңғыма түбін, құбыр сыртын және ішін жуу жұмыстары, ұңғыманың түбін әртүрлі химиялық реагенттермен жуу кезінде және басқа да ұңғыма ішіндегі операциялар кезінде құбырдың ішкі кеңістігімен құбыр сыртындағы кеңістікті байланыстыратын клапан.

Клапан (сурет 2.5, а)НКТ құбырына орнатылып онымен бірге жер бетіне шығарылады. Ол тесіктері бар қораптан 4 тұрады және әрбір тесікте жылжымалы втулка 3 (оның да тесіктері бар)  орналасқан. Соңғысы тығыздаушы элементтермен герметизацияланған: 6, 7, 8, 9, 10. Резьбалық байланыстар сақиналармен 5 тығыздалған . Клапанды СКҚ мен байланыстыру үшін қорабында аудармалар 2 және 11 орналастырылған. Жоғарғы аудармалар 2 муфта 1 отырғызылған. Ашық және жабық жағдайларында втулка 3 фиксатормен 12 қаттаяды, фиксатор төменгі аударманың 11 сақиналы кеңістігінде орналасқан.

Клапанды басқару кезінде втулканы төмен түсіреді немесе жоғары көтереді, сонда қорап пен втулканың тесіктері сәйкес келеді немесе бір бірін жабады.

            Теңестіруші клапан (сурет 2.5, б) ұңғы қоңдырғысының жабу элементінің қысымын теңестіру үшін немесе құбырдан айырғыш клапан, тығындар, қабылдаушы клапандармен қосып шығару үшін қолданады.

            Клапан (сурет 2.5, б) корупустан 1 және корпустың қабырғаларына  клапандар 3 пісіріліп орнатылған. Клапанның пружиналары 2 чехолмен ұсталынып отырады. Клапан скважинаға сым немесе канат  арқылы түсірілетін жүк көмегімен ашылады.

            Қабылдаушы клапан (сурет 2.5, в) пакерді отырғызу үшін қолданады және де құбыр ішіндегі қысымды көтеру үшін құбырдағы кеңістіктерді жабу үшін қолданады. Пакерді отырғызғаннан кейін престейді, бірақ кей жағдайда престейтін шардың үзіліп кету салдарынан пайдалану құбырдың пакермен герметизациялануы үшін қысым жеткіліксіз болады. Бұл үшін қабылдаушы клапандарды қолданады. Оларды пакердің астында орналасқан өткізбейтін нипельге орнатылады. Қабылдаушы клапан корпустан 7 тұрады және оның жоғарғы ұшы жабатын шардың седлосы ретінде жасалған.  Корпустың жоғарғы жағына шары 5 бар тор 4 орнатылады. Корпустың сыртына кожух 3 кигізіледі және ол кожухтың басы ұстағыш ретінде жасалған. Тордың ішкі кеңістігімен байланысты ұстау үшін кожухтың шет жақтарынада терезелер бар.

Корпустың жақтарындағы тесіктерді сақиналармен 6 тығыздалған кожухтың юбкасы жабады. Стерженьде 1 орналасқан штифт 2 үшін кожух көлденең қозғала алмайды. Қабылдаушы клапан өткізбейтін ниппельде тығыздауштармен 8 герметизацияланады.  Клапанды алу үшін штифт 2 алынып, кожух 3 стерженнің 1 басына тірелгенше жоғары көтеріледі, теңестірушін тесіктер ашылып, ал шар 5 астындағы және оның астындағы қысымдар теңестіріледі, осыдан кейін клапан ниппельден жеңіл алынады.

            Кері клапан (сурет 2.5, г) қысымы бар аймақта құбырларды көтеру-түсіру жұмыстары барысында құбырдағы кеңістікті жабады. Ол әрқашан да аралықты жауып тұру керек және авария болған жағдайда  мүмкіншілігінше сөндіру  керек. Кері клапандар сонымен қатар газлифт әдістерінде қолданады қері сұйықтың ағынының құбыраралық аймақтан өтуіне кедергі жасайды. Кей жағдайларда оларды пружинасыз құрастырады және реверсивті етіп қолданады, яғни ұңғыма өнімінің ағының қысымы себебінен жабылады.

            Кері клапандарды пайдалану құбырларында және отырғызу ниппелдерінде сым немесе канат арқылы түсіріліп орнатылады.

            Саңырау  тығынның (сурет 2.6) соңырау беттегі ниппелді отырғызу бойынша тізбектің өткізілуін герметизпциялауда қолданылады.

Сурет 2.6. Соңырау (глухой) тығынның конструкциясы

 

Оның корпус 3 ішінде пружина асты поршені (2) бар. Поршеннің тығыздаушы сақиналары (1) пружинаның (4) сығылған кезінде құбыр іші және сырты аймақтың біріктіретін корпустың шет жақтарындағы тесікетерді пробка ұңғыларға түсіріледі. Ол кезде ашық канал арқылы сұйықтық қозғалады. Пробканы түсіршуші құралды шығарып алғаннан кейн поршень каналды жауып тастайды да, колоннаның орталық өту аймағын герметизациялайды. Пробканы алу керек болған жағдайда поршень 2 стержень арқылы төмен итеріліп, каналдар ашылып, пробка үсті және асты аймақтарындағы қысым теңеседі.

            Отырғызу ниппелі – ұңғыма жұмыстарын жүргізу кезніде құбырдың құрастыру элементі болып табылады. Оның түрі радиалды каналдары бар құбыршық ретінде. Ол құбыр ішінде тізбек бойымен әр түрлі аппараттарда және құрылғыларды орнатып, бекітуге арналған.

Құбыр тізбекті айырғыш (сурет 2.7) – ол басынан 1, жоғарғы 2 және төменгі 5 цанг, цилиндр 3 және штоктан 4 тұрады.

Сурет 2.7. Құбыр тізбекті айырғыш

 

            СКҚ тізбегін ұңғы іші қоңдырғыларынан айыру үшін ұңғы бойымен сыммен түсірілетін құырлғыны қолданады. Құрылғының итергіші цанғаны 2 жоғары көтеріп, пайдалану  құбырлардың ұңғы қоңдырғыларынан айырылтады, ал цанганы төмен түсіргенде оларды қосады.

             Басқару станциялары жаңа кешендерді басқарады. Қалыпты жағдайда олар бір ұңғыманы немесе бір топ ұңғыманы (1 кустта – 8 ұңғымадан артық емес) басқарады.

            Электрикалық немесе пневмогидравликалық байланысты қолдануға байланысты кешендер ҰАБК және ҰАБК – Э. Олар температуралық орта, H2S және СО2 мөлшріне, жөңдеу жұмыстарының жиілігене байланысты әр түрлі етіп жасалынады.

 

Негізгі әдебиет 2 [§2, §3, §4 бет 20-33]

Қосымша әдебиет 10 [ бет 22-25]

Бақылау сұрақтары:

1. Тізбек басы не үшін қажет?
2. Тізбек басының корпусына әсер етуші күшті бөлу үлгісі?
3. Айыратын – қақпақ (клапан) классификациясы?
4. Айыратын қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
5. Циркуляциялық қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
6. Түзету (уравнительного) қақпақтын (клапан) тағайындалуы?
7. Қабылдау қақпағының тағайындалуы?
8. Кері (обратного) қақпағының (клапан) тағайындалуы?
9. Айыру тізбегін, отырғызу ниппелін және соңырау (глухой) тағындардың тағайындалуы?
10. ҰАБК құрамы?

 

Лифт құбырлары. Сорапты – комрессорлы құбырлар. Мұнай өндірісіндегі байланыс құбырлары.

 

            Мұнай өндірісінде құбырларды келесі жағдайлар үшін қолданады: ұңғы ішінде мұнай қозғаласын оқпанды жасау үшін, ұңғы ішіндегі қоңдырғыларды орналастыру үшін, өңдірс территориясында құбырларды жүргізу үшін. Қолданатын құбырлар әр түрлі, бірақ олардың негізгі 4 түрін бөлуге болады: бұрғылау, шегендеу, сорапты-компрессорлы және өндірістегі байланыс құбырлары.

            Құбырдың алғашқы үш түрінде әрбір құбырда муфтасы жоқ шетінен 0.4-0.6 метр жер аралығнда белгілер бар: шартты диаметр (мм) және құбыр номері, болаттың төзімділігі, қабырға қалыңдығы, шығарылған айы мен жылы, өндіруші зауыттың тауарлық белгісі. Бұл белгілердің үстіне ақ түсті шайылмайтын бояумен қайта жазады.

            Сорапты компрессорлы құбырлардан тізбек құрылып ұңғыма бойымен түсіреді. СКҚ-ды қолдану мақсаттары:

-          қабаттан алынған сұйық, сұйық пен газ қоспасы немесе газды жер бетін көтеру үшін;

-          ұңғы түбіне сұйық немесе газды айдау үшін (технологиялық процесстерді орындау үшін, өнімді арттыру немесе жөндеу жұмыстарын орындау үшін);

-          ұңғы ішіндегі қоңдырғыларды ілу үшін;

-          ұңғыма ішінде жөндеу және бұрғылау жұмыстарын жүргізу;

СКҚ-ң шартты белгілену үлгілері:

Төзімділік дәрежесі Е, шартты диаметрі 60мм, қабырға қалыңдығы 5мм құбырлар үшін:

-          60х5-Е МЕСТ 633-80 – тегіс құбырлар үшін;

-          В-60х5 МЕСТ 633-80 – шеттері сыртқа шығарылған құбырлар үшін;

-          МСК (муфталы сорап компрессоры)-60х5 МЕСТ 633-80 – жоғары герметизацияланған құбырлар;

-          МСК^*(муфтасыз ^* сорап компрессоры)-60х5 МЕСТ 633-80 – жоғары герметизацияланған муфтасыз құбырлар;

            СКҚ-лар МЕСТ 633 бойынша жасалады. Ол бойынша тегіс құбырлар және олраға муфта, шеттері сыртқа шығарылған құбырлар және оларға муфта, тегіс жоғары геметизацияланған құбырлар және оларға муфта және муфтасы жоқ шеттері сырқа шығарылған құбырлар. Тегіс құбырларды жасау жеңіл, бірақ олардың шет жақтары жасалған бұранда есебінен шет жақтары төзімділігі әлсіз. Ал бұрандасы сыртында құбырлардың бойы мен шет жақтары төзімділігі қатты. Оны бірдей төзімді құбырлар дейді. Оларға жасалған муфтаның диаметры үлкен . (кесте 3.1)

 

 

Кесте-3.1

Құбырдың шартты диаметрі	Сыртқы диаметр, мм			Құбыр қабырғасының қалыңдығы, мм	Құбырдың ішкі диаметрі, мм	Құбыр мен муфтаның (теориясың) кг/м
	Құбырдың тегіс бөлімі	Муфталар				Тегіс құбыр	В типі құбыр
		Тегіс құбыр	В типі құбыр
27	26,7	-	42,2	3,0	20,7	-	1,85
33	33,4	42,2	48,3	3,5	26,4	2,65	2,66
42	42,2	52,2	55,9	3,5	35,2	3,38	3,46
48	48,3	55,9	63,5	4,0	40,3	4,46	4,54
60	60,3	73,0	77,8	5,0	50,3	7,01	7,12
73	73,0	88,9	93,2	5,5	62,0	9,50	9,55
73	73,0	88,9	93,2	7,0	59,0	11,70	11,87
89	88,9	108,0	114,3	6,5	75,9	13,68	13,72
89	88,9	-	114,3	8,0	79,0	-	16,69
102	101,6	120,6	127,0	6,5	88,6	15,80	16,05
114	114,3	132,1	141,3	7,0	100,3	19,13	19,49

 

            Тегіс және шеттері сыртқа шығарылған СКҚ-лар бұрандасының конустылығы  1:16, дөңгеленген профиль бұрышы 60 градус. МСҚ және МСҚ құбырлардың бұрандалы бөлігінің соңы конусты тегіс, ол ұшы муфталы-конусты бұрандаға кигізіліп, қосымша тығыздайды.

             Құбырлардың шамасы бойынша А құбырлары (өте дәл) үшін ауытқу +6.5 және –3.5% аралығында, ал Б құбырлары (өте дәл емес) үшін ауытқу +8 ден –6%-ке дейін. СКҚ-лардың ішкі диаметрін ұзындығы 1250мм және срқты диаметрі.

            СКҚ ішк диаметрінен 2-2.9мм-ге кем үлгі арқылы тексереді. Қабырғаның  қалыдығына минусты (теріс таңбалы) допуск 12.5% орнатылған. Құбырлар келесідей төзімділікті болаттардан жасалады: Д, К, Е, Л, М, Р. Сонымен қатар СКҚ алюминий қоспасынан (Д 16Т) жасалады. Бұл қоспаның ағу мөлшері 300МПа, ал төзімділігі 110МПА дейін. Қоспаның салыстырмалы тығыздығы 2.72. Алюминий қоспасынан жасалған құбырлардың салмағы болаттан жасалған құбырлардың салмағынана кіші, бірақ төзімділігі де төмендейді (Д-болаттан 1.25 есе кіші, К үшін –1.67, Е үшін –1.85есе). Сонда алюминиден жасалған құбырларды терең түсіруге  болады.

Д 16Т құбырлары сонымен қатар H2S ортада коррозияға төзімділігі жоғары әсіресе оны қалың қабат етіп анодпен өндесе, оның коррозияға төзімділіг артады.

            Газдың қысымы 50МПа (500 кгс/см2) дейінгі ортада МСҚ тегс құбырлардың муфталы байланысын есебінен байланысы герметизацияланады. Байланысу аймағының төзімділігін құбыр бойының төзімділігінің 85-90%-ін құрайды, ал тегіс құбырлары МЕСТ 633 үшін мәнінен 25-35%-ке үлкен.

            Конусты тығыздаушы беттерінің конструкциясы және бұранданың профили МСҚ1^* байланыста қолданатын құбырларға ұқсас. Байланысты одан әрі бекіткенде құбырлардың ішіндегі торецтері контактқа түседі. МСҚ типті құбырларға ажырату күшін анықтауды қауіпті көлденен қима үшін жүргізеді. Ол көлденен қима бұранданың соңғы жерінен 12 мм арақашықтықта болады және күш келесі формуламен анықталады.

 

            Мұндағы  - бұранда тереңдігі,  - ұзару кезіндегі ағудың төменгі шегі, - қауіпті қимадағы құбырдың орташа диаметрі, бұранадалы біріктірілген бөлігінің диаметрлі тартылуы (см), - беріктілік модулі (Д берікті болат үшін 50ГПа, К және Е болаттары үшін 35ГПа, Л және М болаттары үшін 25ГПа),  - профильдің жұмыс істеу биіктігі,  - болаттың пластикалық бөлігі үшін Пуассон коэффициент (0,5-ке тең), үйкелісі бұрышы (11⁰), - созу жүгін қабылдайтын профильдің иілу бұрышы,  - ұсталып тұрған бұранданың ұзындығы (1=L-0.014м), L – бұранданың жалпы ұзындығы.

СКҚ-лардың әрбір 8-10  метр аралығында бұрандалы байлынстарының бар болуынан ұңғыларға түсіріп-көтері жұмыстары күрделінеді.

            Қазіргі уақытта шет елдерінің СКҚ-ры жиі қолданысы табады. Бұл құбырлар API, SPEC стандарттары бойынша жасалған.

            Бұл СКҚ-ларының сыртқы диамтірі 26.7 және 114.3 мм аралығында және олардың шет жақтары сыртқа шығарылмаған,  немесе құбырлардың муфтасындағы (раструбысы) құбыршығы бар.СКҚ-лрады біріктіру үшін қалыпты бұрандадан (конустылығы 1:16,  профиль бұрышы 60⁰, адымы 3.175 немесе 2.54мм) басқа арнайы трапециялды және тіректі бұрандалар қолданады. Герметизацияны жоғарылыту үшін қосымша  тығыздаушы сақиналарын қолданады және де тефлоннан жасалған тығызаушы сақанлаы қолданады. Коррозиядан сақтау үшін кейбір фирмалар құбыр ішін пластамассамен қаптайды.

             СКҚ келесі төзімділікті болатррадан жасалаады, Н-40, J-55 (МЕСТ 633 бойынша Д-ға сәйкес келеді) және N-80 API бойынша (5В спецификациясы) 5ВН API спецификациясы бойынша төзімділігі Р-105  болаттарынан,  5ВС API спецификациясы бойынша H2S ортасы үшін С-75 төзімділікті (К,Е – сәйкес) болаттан жасалады.

            Н-40, J-55, N-80(E) және Р-105 (М) төзімділікті болаттардың стандарттары химиялық құрамы көрсетілмейді. Қалыпты химиялық қоспалары 3.2 кестеде келтірілген 3.3. Кестеде СКҚ метриалдарының механикалық қасиеттері API, SPEC 5B, SPEC 5BХ, SPEC 5BY үшін берілген.

 

Кесте 3.2.- Стальдің химиялық құрамы

Стальдің беріктін тобы	Термиялық өнде	Көміртектің құрамы, %	Марганец құрамы, %	Басқа компоненттер, %
H-40 J-55 N-80 P-105	- - орташа жіберу және орташа	0,27... 0,37 0,37... 0,47 0,38... 0,48 0,37...0,45	0,70... 1,00 0,80... 1,00 1,40... 1,70 0,60... 0,80	- - Mo-0,15 Cr-0,80 Ni-1,30 Mo-0,25 Mo-0,15 V-0,08 Mo-0,15 Cr-0,9

 

Кесте 3.3. – Материялдың механикалық сипаттамасы СКҚ

үшін АР1 Spec 5 B, 5 ВС, 5ВХАРI Spec 5В, 5ВС, 5ВХ бойынша

Стальдің беріктік тобы	Созылудағы шекті беріктік , МПа аспау керек	Созылудағы шекті беріктік, МПа аспау керек	Үзіліс кезіндегі азырақ созылу,
H-40	420	280	29,5
J-55	520	380	24,0
С-75	660	520	19,5
P-80	700	560	18,5
Р-105	840	730	16,0

             Соңғы жылдары жиі қолданыс үзілссіз орамды (иілгіш муфтасыз) немесе тегіс құбырлары (ұзындығы 2500 метр, кей жағдайларда 5500метр) бар. Бұл құбырлар толық ұзындығмен өндіріліп шығарылады (немесе бөлек бухтадан 600-650 метр, олар бір-бірімен дәнекерленп байланысады), олрадың бұрандасы болмайды және бухтаға оралынады. Олар үлкен машинада орналасқан арнайы агрегат арқылы ұңғы оқпаны бойымен түсіріледі.

            Агрегаттың ұзару қоңдрығысындағы үйкеліс күші үшін СКҚ ілініп тұрады.

             Бұндай құбыр арқылы құм тығындарын жою үшін сұйық айдауға, жөндеу жәәне пайдалану жұмыстары үшін қоңдырғыларды ұңғыға түсір жұмыстарын жүргізуге болады. Үзіліссіз тегіс құбырлардың  қолдану арқылы түсіру-көтеру  жұмыстарының уақыты азаяды, бұрап-айыру жұмыстарыжойылады.

            Кемшілігі ретінде түсіріп-көтеру жұмыстарын жүргізу үшін олданатын  қоңдырғылардың  үлкен болуы, себебі барабандағы құбырлардың  бүгілу радиусының үлкен болуы жөн, сонда құбырлардың қалдық дифформациясы ескеіледі. Бірақ В.Н.  Ивановскийдің жүргізген жұмыстарына негізделетін болсақ, құбырлардың дифформациясы оның жұмысына ешқандай әсер етпейді. Сонда агрегат барабаннаың рауиусын 2-1.8 метр етіп істеуге болады. Қалған технологиялық кемшіліктер құбырларды қолдану барысында жойылады.

            Мұнай өндірісінде сонымен қатар жиі ішкі жағы әйнекпен жасалған, эпоксидті смола жағылған СКҚ қолданады. Аз қолдаанатыны- эмальденген құбырлар. Бұндай беттерді парафиннен қорғау, коррозиядан қорғау үшін қолданады. Сонымен қатар олар ағынның гидравликалық қарсыласуын 20-30%-ға азайтады.

             Әйнекпен өңделген бет жоғары температураға тиімді және құбырлардың дефформациясын тзімді. Әйнек бетке парафин жиналмайды. Бірақ әйнекепен өңделетін беттің де кемшіліктері болады. Олардың бірі- құбрдың бетін тәйнекпен өңдеген кезде микро-жарлымдарының пайда болуы. Сонда бұл жарылымдарда коррозия басталады және парафин жинала бастайды. Қазіргі уақытта бұл жарықшақтарды жою үшін жаңа технология қолданады.

Екінші кемшілік – құбырдың дефформациясы кезінде  айнаның жарылуы. Бұған себеп ретінде метал (0,21*10⁶МПа) және айнаның (0,057*10⁶МПа) серпімділік модулдарының айырмашылығы.

Сонда құбырладың металының деформациясы кезінде айнаның жұқа қабатында өте үлкен күштер түсіп, оның бүтінділігі бұзылады. Ол терең ұңғыларға түсіру салдарынан және оны тасымалдау кезінде  болады.

            Айнадаға кернеу шекті мәнінен аспас үшін келесдей шарттарды сақтау керек.

 

P<(σ_ә.ш./n)(F_ә+F_құб*Е_құб/Е_ә)                                                                                                        (3.1)

 

Мұндағы, Р-әйнектің беріктілігін сақтауға негізделген шарттан анықталатын құбырлға әсер ететін мүмкін күштің мөлшері, σ_ә.ш - әйнектің беріктілігінің шегі, n – беріктігінің қоры (1.3... 1.5-ке тең), F_ә, F_құб - әйнек және құбарлардың көлденең қимасының ауданы, Е_ә Е_құб - әйнек және құбырдың серпімділік модулі.

            Есептеулер бойынша 73х5.5мм құбырларда қолданатын ең берік әйнектер үшін шекті әсер ету күші 200кН. Демек іші әйнекпен өңделген құбырлардың беріктігі әйнектердің беріктілігіне байланысты. Ұңғыға ортадан тепкіш сорапты СКҚ арқылы түсіргенде, тереңдгі 1500-1700 м-ден аспауы керек.

            Эпоксидті смоламен беті өңделген құбырлардың ішінде парафиннің пайда болуынан қорғйды. Әйнекпен салыстырғанда эпоксидті смолалар иілімді, демек құбарлардың деформациялары кезінде ол таралмайды. Бірақ оның да кемшіліктері бар. Смолаларды тек 60-80⁰ С температураларда қолдануға болады.

            Соңғы жылдары эмальденген құбырлар жиі қолданыс табуда. Олардың ішкі беті өте төзімді (әйнектен біршама төзімді), температураға да төзімді, суыққа шыдамы және бетінің тегістілігі, сонымен қатар парафин жиналмайды.

            СКҚ қорғау үшін құбырларға брінеше қабат эмаль жағылады. Эмальмен өңдеу технологиясы әйнек және эпоксидті смоламен өңдеуге қарағанда күрделірек болады.

Жоғарыда аталған үш әдіс те парафинмен күрес кезіндегі тиімді шаралар болып келеді. Эксплуатация жағдайына байланысыт белгілі бір әдіс қолданады.

            Құбырлардың бетін өңдеудегі жалпы кемшілігі болып құбыр ішіндегі муфталы байланыстың қорғаныссыз қалуы. Бұл жерлерде қорғаламған орынды жабатын иілімді проставкаларды немесе протекторлы сақиналарды қолданады. Бірақ бұндай шараларға байланысты қосымша қиыншылытар пайда болады.

            СКҚ-дың есептеулерін технолгиялық және беріктілікке деп бөлуге болады. Технологиялық есптеріне келесілер жатады: құбыр арқылы қозғалысы кезіндегі ағынға қарсы гидравликалық қарсылығы, құбыр тізбегінде мұнайды көтеру үшін жұмыс істейтін газдың мөлшері құбарлардың ұзаруын тексеру.

            Беріктілікке есептеулер құбырдың клесі берктік шектерінед қолданудың мүмкіншілігін тексереді: әсер ету күші, эфвивалентті кернеу. Циклды айнымалы әсер ету күші, құбырдың ұзындығы бойымен кілуіне әсер ететін күш, бұл барлық парамаетрлер            СКҚ жұмысына байланысты анықталады. СКҚ-лар құбыр тізбегінің салмағы, оған қосылған қоңдырғы салмағы және сорылып жатқан сұйықтың қысымы себебінен ұзаруы мүмкін. Ұңғы түбіне сұйықты айдағанда құбыр тізбігінің жоғары жағында артық қысым себебінен кернеу пайд болуы мүмкін. Егер якорьге бұл қысым әсер етсе құбыр бойымен ұңғыма иілуі мүмкін.

            СКҚ-ларда беріктікке есептеуді қарастырайық. Біріншіден, бұрандалы байланыстың ажырауына әкелетін күш әсерін есептейік.

            Бұрандалы байланыстың ажырау (страгивание) деп құбыр бұрандасы муфтадан ажырауының басталуы. Оған себеп құбырға әсер ететін күштердің ағу шектен артқан кезде, құбыр жұмыралынып, мута кеңейіп, құбырлардың бұрандасының жоғарғы шеттері майысып, кесіліп ажырайды.

            Ф.И. Яковлев құбырдың бұрандасының ажыраауына қажетті күшті анықтауға есепті шығарған. Ол бұрандадағы бұранданың шеттерінің бүгілуі және үйкеліс күші әсерінен туыдайтын бұрандалы байланысқа әсер ететін осьтін күш Р пен раидалы күштерін бірге қарастырған.

Сурет 3.1. Бұрандағы әсер ететін күштердің сүлбесі.

 

            Қарастырлыған құбырладың қабырғсын жұқа деп қарастырған. СКҚ-ларда құбырлардың ішкі диаметрінң қалыңдығы атынасы құбырдың негізгі денеімен 10 ... 14, ал бұрандлы бөлігінде – 15... 20. Сонымен, құбырлардың бұрандалы бөлігін жұқа қабырғалы деп қарастырады. Жұқа және қалың қабырғалар үшін шекара қатынасы 18-20 мәндері.

            Осьтік күштерінің ажыратқыш мәні ағу шегіне жеткенде пайда болатынын Ф.И.Яковлев ескерп, келесі теңдеуді алды.

 

Р=                                                                                                       (3.2)

 

мұндағы, D_ор – құбырдың негізгі жазықтығындағы бұрандасының төменінде орналасқан денесінің орташа диаметір, D_ор = D_іш + b; D_іш, b – бұранда астындағы құбырдың диаметрі және қалыңдығы;  - құбырдың жасалған материалы үшін ағу шегі,  - бұранданың ұзындығы, - бұранданың профилінің бұрышы, үйкелу бұрышы l-резьба ұзындығы, α+φ – резьба қыры (профилі), d – үйкелу қыры. П.П.Шумилов Яковлевту формуласын дәлелдеді.  Ол бұл формулаға коэффициент енгізді. Бұл коэффициент бұрандалы бөлігімен салыстырғанда қатаң құбырдың негзігі бөлігін ескереді.

 

η=b/(S+b)                                                                                                                                   (3.3.)

 

мұндағы, S – құбырдың номиналды қалыңдығы, онда

 

Р=                                                                                                    (3.4.)      

            СКҚ үшін = 60⁰. Болаттан жасалған құбырлар үшін үйкеліс бұрышын 9⁰ етіп алған жөн.

            Кей жағдайларда, құбырдың қауіпті көлденең қимасы бөлігіне құбыр бойымен қозғалатын сұйықтың ішкі қысымы және осьтік жүктемелер әсер етеді. Онда құбырларды страгиванияға (ажырауға) тексеру жеткіліксіз болып табылады. Құбырларды сонымен қатар қатар қысымдардың әсері және осьтік жүктеменің әсеріне тексеру керек.

            Біртекті төзімділікті СКҚ үшін сыртқы күштерінің әсерінен құбырдың тегіс бөлілгінде пайда болатын кернеулерді есептейді.

            СКҚ-ті ортаның (өндірілетін өнім, газ немесе қоспа) қысымы бар кезде, ал осьтік жүктемелердің болмаған кезде  беріктікке есептеулер төртінші беріктік теориясы формуласымен эквивлентті кернеуді анықтауға негізделген. Тәжірибеде қалыпты жағдайда артық қысым мөлшері құбыр ішінде болады. Бұл жағдайда қор коэффициентін 1.3 деп алады.

            Бұл формула арқылы эквивалентті кернеуді табады және ол мен материалдың ағуының кернеу екеуін қолданып беріктікті анықтайды.

            Кей жағдайда СКҚ-ға циклды жүктемелерд әсер етеді. Бұл кезед құбырлдарды ажырау жүктемесіне (страгивающая нагрузка)  және шаршау шегін тексереді. Ол үшін құбырға әсер ететін үлкен және кіші жүктеменің мөлшерін анықтайды. Бұл жүкттемелр арқылы ең үлкен, ең кіші және орташа кернеулер анықталады, ал бұл кернелер арқылы симметриялы цикл үшін кернеулер циклын анықтауға болады.(σ_ор; σ_ор-орташа кереу; σ_а-амплитуда кернеу.

            Симметриялы цикл σ_-1 үшін құбырдың материялының шыдау шегін біле отырып, беріктік қорын анықтауға болады.

            Ол келесі формула бойынша анықатлады:

n= σ_-1/[(R_σ)_д *σ_аψ_σσ_а ]                                                                                                                    (3.5)

 

мұндағы, σ_-1- ұзару-сығылудың симметриялы циклы кезіндегі құбыр материалының шыдау шегі; (R_σ)_д - кернеулердің концентрациясын, масштабты факторын және бөлшектің бетінің жағдайын ескеретін коэффициент; ψ_σ - материалдың қасиетін және бөлшекке әсер ететін жүктемелерді ескеретін коэффициент.

Д топтары болат үшін ауада шыдау шегі 31МПа, ал суда 16МПа. Коэффициент  ψ_σ 0.07...0.09 (шыдау шегі 370-550МПа материал үшін),  ψ_σ=0.11 ... 0.14материалдар үшін (σ_в =65-750МПа үшін).

            Барлық СКҚ есептерінде беріктік шегі 1.3...1.5 аралығында алынады. Құбырдың тігінен бүгілуі құбырдың ұңғыма түбіне тірелгенде немесе якорьлердің әсерінен болуы мүмкін.

            Құбырларды тігінен бүгілуіне тексерген кезде келесі параметрлерді қарастырады: критикалық сығу жүктемесі, құбырлардың ұңғымада ілініп тұру мүмкіншілігі және бүгілетін аймақтың беріктілігі.

            Құбырға механикалық пакер орналастырған кезде тізбек тігінен бүгіледі, осы жағдай үшін критикалық сығылу жүктемесі келесі формула бойынша анықаталады:

 

Р_кр=3,5,                                                                                                                      (3.6)

мұнда, 3.5 – пакердің құбыр тізбегінің ұстап қалуын ескеретін коэффициент, J – құбырдың көлденең қимасының инерция моменті.

 

V=π/64(),                                                                                                                 (3.7) 

 

λ - құбырлардың сұйықтағы салмағының кішіреюін ескеретін коэффициент.

 

λ =1-(Р_ж/Р_ст),                                                                                                                                  (3.8)

 

            q – ауадағы құбырлардың 1 м ұзындығының салмағы; Е – серпімділік модулі, Е =2.1*10⁵МПа.

             СКҚ тізбегінің әр түрлі диаметрлері секциялары бар болуы мүмкін, сонда біздің ескеретініміз төменгі секциясындағы диаметрлерді. 

            Бүгілуден сақтайтын беріктік қоры 3...4 деп алынады. Құбырлардың ұзын бөлігінде бүгілуі кезінде СКҚ –ң шегендеуші құбырмен үйкелісі әсерінен ұсталынып қалуы мүмкін. Сонда пакерге бүгілген құбырдың есебінен пакерге бүкіл тізбектің салмағы түспейді. Бұл жағдайда тізбектің жоғары жағында сығу күшін шектеусіз арттырған кезде, ұңғыманың түбіндегі жүктемелер келесі мәннен артпайды:

 

Р_1;∞= λglζ_1;∞                                                                                                                                                                                                           (3.9)

 

ζ_1;∞ =1/а[(е^2а+1)/( е^2а-1)]: а=0,5                                                                               (3.10)

 

Мұнда, а – ұсталынып қалу (зависание) параметрі; f – СКҚ-ң шегендеуші  құбырлармен үйкелесу коэффициенті (парафині жоқ тізбек, есепеулер үшін f=0.2деп алуға болады); r – СКҚ мен шегендеуші тізбекгінің арасындағы радиалды кеңістік; l – тізбек ұзындығы (l=H үшін).

             Егер құбырлар тізбегін артырса, онда а →8, ζ_1;∞1/а (сурет ) және ұңғыманың түбіне әсер ететін шекті жүктемені табамыз.

 

Р_1max=2,                                                                                                              (3.11)

 

Тізбектің жоғары жағы бос болған кезед (l=H) түпке әсер ететін жүктеменің мәні:

 

Р_1;0=λqH ζ_1;0                                                                                                                           (3.12)

 

мұндағы,  ζ_1;0 =1/а[(е^2а-1)/( е^2а+1)]                                                                                       (3.13)

 

СКҚ тізбегінің бүгілу аймағының беріктік шартты келесі формуламен беріледі:

 

Р_1сж(1/F₀+r/2W₀)= σ_а/n₁,                                                                                                          (3.14)

 

мұндағы, Fо – құбырлардың қауіпті көлденің қимасының ауданы, м²; Wo – құбырлардың қауіпті көлденең қимасы аумағындағы осьтік қарсыласу моменті, м³; Plсж – құбырлардың бүгілген аумағына әсер ететін осьтік күш, МН; σ_а - құбыр матералының ағу шегі, МПа; n – беріктік қоры, 1.35 тең деп алынған.

            Өнеркәсіптік байланыс құбырлары қалыпты жағдайда жалпы сортты құбырлардан құралады. Бұл құбырлар МЕСТ 3262 (газды құбырлы) және МЕСТ 8732(ыстықпен өңделген-созылмалы). Олардың бұрандасы жоқ. Олардың ұзындығы 12 метрге дейін жетеді. Олардың көптеген диаметрі бар. МЕСТ 3262 үшін жасалған құбырларды диаметрі 6 мм-ден 150 мм-ге дейін. Олар жеңіл, отра және күштілеген болып сыналатын қысымға байланысты бөлінеді (Қысым қалыпты жағдайда 3.2МПа аспайды). Ал МЕСТ 8732 үшін диаметр  25 мм-ден 450мм-ге дейін және құбырлар қабырғасының қалыңдығы ең кішкентайлар үшін 2.5 – 8мм аралығында, ал үлкен құбырлар үшін 16-20мм аралығында. Бұл құбырларда қолданатын болаттардың түрі төменгі кестеде берілген.

 

Кесте 3.4-Кәсіптік құбырларды дайындауға арналған материалдар

Стальдің маркасы	Сғу шегі, МПа, ең аз дегенде
Сталь 10	207
Сталь 20	246
Сталь 35	295
10Г2	265
15ХМ	226
30ХМА	393
12ХН2А	393

            Кәсіпшілік құбырлар беріктікке және гидравликалық қарсылыққа тексеріледі. Беріктікті тексеру кезніде есептеулер шекті қысымды есептеуге жүргізіледі. Гидравликалық қарсылықтарды есептеген кезде, келесіні білу қажет: көптеген анықтамалық кестелерде суды тасымалдау үшін мәліметтер берілген, ал біздің құбырлар арқылы тұтқырлықты сұйықтар және қоспалар қозғалады.

            Құбырлар МЕСТҚАЛТЕХТЕКСЕРІС ережелері бойынша жобаланады және шығарылады. Буды тасымалдайтын құбырлар бұл ережелерге бағынбайды. Оның жұмыс істеу қысымы 0.2МПА аз, 120⁰ С температуралы су үшін және оның пайдалану уақыты 1 жылдан кем уақыт. Бұндай құбырлар сынау қысымын шыдау керек, ол мына формула бойынша анықталады:

 

Р=2S[σ_т]/d_іш                                                                                                                              (3.15)

 

мұндағы, S – құбырдың қабырғасының қалыңдығы;  - рұқсат етілген кернеу (ағу шегінің40%-і); d_іш – құбырдың ішкі диаметрі.

            Құбырлардың құрастыруын жобалаған кезде олардың МЕСТҚАЛТЕХТЕКСЕРІС тің ережесіне бағынады және ол құбырдың қандай категориясына жатады.

            Негізгі әдебиеттер 1 [§2 бет 7-17] [§2 бет 66-75]

            Бақылау сұрақтары:

1.       СКҚ классификациясы?

2.       СКҚ тағайындалуы?

3.       СКҚ – қандай материалдардан жасалады?

4.       Құбырды жабудағы жалпы кемшілігі?

5.       Муфтасыз, иілгіш, тегіс СКҚ-ң артықшылығы?

6.       Үйкелес салмағы бойынша нені түсінеміз?

7.       Шумилов коэффициенті нені ескереді?

8.       Кәсіптік құбырлар қандай салмақты басынан кешіреді?

9.       СКҚ-лар, шеті сыртқа шығарылған құбырлардан неге өзгеше және неге олар тегісберікті деп аталады?

10.   СКҚ-мен фонтандауда қандай күштер сыналады?